اختلال وسواس فکری عملی (OCD) نوعی اختلال روانی است که در آن افراد کاری اجباری را برای از بین بردن یا کاهش تأثیر وسواس به طور موقت انجام داده و اگر انجام ندهد پریشانی بسیاری برای آنها به همراه دارد. درواقع این مشکل می تواند منجر به بروز اختلال اضطراب، افسردگی و اختلالات اشتها شود. وسواس فکری-عملی به طور معمول در سن بلوغ یا بزرگسالی آغاز شده ولی در کودکان نیز قابل مشاهده است. در ادامه مطلب به بررسی بیشتری در مورد اختلال ocd خواهیم پرداخت.
تیم حرفه ای همه چیز در مورد وسواس فکری-عملی (OCD) را در این مقاله اختصاصی جمع آوری کرده و در اختیار شما و دیگر مخاطبان خود قرار داده اند. همچنین آن ها از شما دعوت می کنند تا از سایت بوفچه دیدن کرده و از مطالب مهیج آن بهره ببرید.
علائم اختلال وسواس فکری عملی
معیارهای تشخیصی DSM-5 برای اختلال ocd شامل وجود وسواس فکری، اجبار یا هر دو است که در آن:
وسواس فکری، آرزوها یا تصویرهای تکراری است که به صورت ناخواسته تجربه می شوند. این تجربه در بیشتر افراد باعث ایجاد اضطراب یا پریشانی می شود. در این شرایط فرد سعی می‌کند با یک فکر یا عمل متفاوت آنها را نادیده بگیرد، یا آن را سرکوب کند یا این اعمال را به نوعی خنثی کند.
وسواس های فکری متداول در اختلال وسواس به شرح زیر هستند:
- ترس از آلودگی به وسیله میکروب‌ها یا آلوده کردن دیگران.
- ترس از نجس شدن یا نجس شدن دیگران
- ترس از دست دادن کنترل و آسیب رساندن به خود یا دیگران.
- افکار یا تصاویر جنسی خشن.
- فکر کردن بیش از اندازه به باورهای مذهبی و فلسفی .
- ترس از دست دادن یا نداشتن چیزهایی که شاید روزی مورد نیاز باشند.
- این عقیده که همه چیز باید مرتب و منظم باشد (نظم و تقارن).
- توجه افراطی به خوش شانسی یا بدشانسی در هر زمینه ای (باورهای خرافی).
اجبار رفتارهای تکراری یا اعمال ذهنی که فرد در پاسخ به وسواس مبتنی بر قوانین سختگیرانه، مجبور به انجام آن می شود. افراد مبتلا برای مقابله با اضطراب یا پریشانی و یا جلوگیری از بروز یک واقعه یا وضعیت ترسناک این راهکارها را به کار می‌گیرند.
رفتارهای جبری (وسواس عملی) متداول در اختلال وسواس به شرح زیر هستند:
- بررسی افراطی و تکراری وسایل مثل قفل‌ها و کلیدها.
- سرکشی مداوم به عزیزان برای اطمینان از سلامت و امنیت آنها.
- شمارش، ضربه زدن و تکرار حرکات خاص یا انجام سایر امور بی معنی در جهت کاهش اضطراب.
- صرف وقت زیاد برای شستشو و نظافت.
- مرتب و منظم کردن وسایل.
- دعا کردن افراطی یا اجرای آداب مذهبی به خاطر ترس از پیامدهای عدم انجام آنها.
- جمع آوری اشیاء غیرضروری مثل روزنامه‌های قدیمی یا ظروف خالی غذا.
علل اختلال وسواس فکری عملی
دلایل اختلال وسواس به طور کامل کشف نشده اند؛ اما عوامل ژنتیکی و محیطی بسیاری نیز در ابتلا به این اختلال وخیل هستند. افرادی که والدین، خواهر و برادر یا فرزند دارای که مبتلا به OCD است، بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن هستند.
مطالعات نشان می‌دهد که دوقلوها نیز ممکن است در اثر عوامل ژنتیکی دچار این اختلال شوند. افرادی که در کودکی با بدرفتاری جسمی یا جنسی و سایر حوادث آسیب زا مواجه شده‌اند، احتمال بیشتری دارد که به وسواس فکری عملی مبتلا شوند. در برخی از کودکان، عفونت استرپتوکوک ، باعث بروز زودهنگام و ناگهانی یا بدتر شدن علائم OCD می شود.
عوامل بیولوژیکی
یک نظریه این است که OCD ناشی از خرابی مدار در مغز است که بسیاری از افکار ، ایده ها و تکانه های روزانه ما را فیلتر یا “سانسور” می کند. اگر مبتلا به اختلال ocd هستید، مغز شما در تصمیم گیری برای خاموش کردن افکار و تکانه ها دچار مشکل می شود. در نتیجه ، ممکن است وسواس و/یا اجبار را تجربه کنید. خرابی این سیستم ممکن است مربوط به ناهنجاری های سروتونین باشد.
سابقه خانوادگی
همچنین اگر سابقه خانوادگی این اختلال وجود داشته باشد، ممکن است در معرض خطر بیشتری باشید. تحقیقات نشان داده است که اگر شما ، یکی از والدین یا خواهر یا برادر خود مبتلا به OCD هستید، 25 درصد احتمال دارد که یکی دیگر از اعضای نزدیک خانواده نیز به آن مبتلا شود.
ژنتیک
اگرچه یک “ژن OCD” مشخص نشده است ، OCD ممکن است مربوط به گروه های خاصی از ژن ها باشد.
استرس و اضطراب
استرس ناشی از بیکاری ، مشکلات روابط، مشکلات در مدرسه، بیماری یا زایمان می تواند محرک های قوی برای علائم OCD باشد. افرادی که در معرض اختلال وسواس فکری عملی قرار دارند نیاز شدید خود را برای کنترل افکار خود و این باور که افکار عجیب و غریب یا غیرمعمول به معنی دیوانه شدن هستند یا کنترل خود را از دست می دهند ، توصیف می کنند.
در حالی که بسیاری از افراد هنگام احساس استرس می توانند افکار عجیب یا غیرمعمول داشته باشند ، اگر شما در معرض OCD هستید ، نادیده گرفتن یا فراموش کردن این افکار ممکن است دشوار باشد. در واقع ، از آنجا که این افکار بسیار خطرناک به نظر می رسند ، در نهایت توجه بیشتری به آنها می کنید ، که یک چرخه معیوب را ایجاد می کند.
تشخیص اختلال وسواس فکری عملی ocd
مهم است که بدانیم همه عادات یا رفتارهای تکراری مترادف اجبار نیستند. هرکسی افکار مکرر دارد یا هر از گاهی درگیر بررسی مجدد چیزها می شود. به منظور تشخیص اختلال وسواس فکری عملی، تجربه آنها با موارد زیر مشخص می شود:
- ناتوانی در کنترل افکار یا رفتارهای خود (حتی وقتی تشخیص دهند که افراطی یا غیرمنطقی هستند)
- صرف یک ساعت یا بیشتر در روز صرف برای این وسواس ها و اجبارها
- تجربه مشکلات و اختلالات قابل توجهی در زندگی روزمره به دلیل این افکار و رفتارها
- عدم لذت بردن از افکار یا رفتارها
اختلال وسواس فکری عملی یک بیماری نسبتاً شایع است که حدود 2.3 درصد از افراد را در طول زندگی خود مبتلا می کند. مردان و زنان به طور مساوی آن را تجربه می کنند و بر همه نژادها و فرهنگ ها تأثیر می گذارد
اختلال ocd معمولاً در اواخر نوجوانی یا بزرگسالی آغاز می شود، اگرچه کودکان و نوجوانان خردسال نیز می توانند تحت تأثیر قرار گیرند. والدین و معلمان اغلب در کودکان و نوجوانان OCD را از دست می دهند، زیرا ممکن است برای پنهان کردن علائم خود تلاش زیادی کنند.
درمان اختلال وسواس فکری عملی
اختلال وسواس فکری عملی معمولاً با روان درمانی، تجویز دارو یا استفاده از هر دو به صورت همزمان درمان می‌شود. تحقیقات ثابت کرده است که درمان‌هایی که برای درمان OCD تجویز می‌شوند، شامل درمان شناختی رفتاری (CBT) است. این روش برای معالجه طیف وسیعی از اختلالات استفاده می شود و نوع خاصی از آن به نام (ERP) وجود دارد که در درمان اختلال وسواس بسیار موثر است.
در ERP، فرد مبتلا به OCD در ابتدا توسط یک درمانگر مورد بررسی قرار می‌گیرد. سپس در معرض افکار یا موقعیت‌هایی قرار می‌گیرد که باعث بروز اضطراب یا منجر به وسواس و اجبار می شود. به این ترتیب یاد می گیرد که درگیر اجباری‌های عادت نشود. این رویکرد با هدف کاهش تدریجی اضطراب ناشی از چنین افکار و برخوردهایی صورت می‌گیرد تا فرد بتواند علائم اختلال ocd را بهتر مدیریت کند.
دارودرمانی
داروهای موسوم به مهارکننده های بازگشت مجدد سروتونین (SRIs) و مهار کننده های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) نیز برای درمان OCD استفاده می شوند. داروهای درمان اختلال وسواس فکری عملی شامل داروی ضد افسردگی قدیمی مثل کلوميپرامين و داروهای جدیدی همچون فلوکستین، فلووکسامین و سرترالین نیز هستند. SSRI با افزایش مقدار سروتونین انتقال دهنده عصبی مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد.این داروها ممکن است تا 12 هفته طول بکشد تا علائم را بهبود بخشند.
درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری که یک درمان تکلیف محور و آموزشی است را می توانید خودتان هم با هدایت روانشناس یا در وسواس های خفیف به تنهایی انجام دهید. در ادامه مراحل درمان وسواس در رویکرد شناختی رفتاری را توضیح خواهیم داد.
گام اول: شناخت محرک ها
گام اول در مدیریت علایم اختلال وسواس، شناسایی محرک‌های این علایم است. این محرک ها معمولا شامل موقعیت و برخی از افکار است. مثلا فردی که وسواس شستشو دارد رفتن به دستشویی موقعیتی است که فکر آلودگی یا نجس بودن را در او ایجاد می کند. فهرستی از محرک‌ها و افکار وسواسی حاصل از آنها تهیه کنید. شدت ترس یا اضطرابی که در هر موقعیت در شما ایجاد می شود را مشخص و از کم به زیاد رتبه بندی کنید.
پس از نوشتن موقعیت ها، وسواس های عملی یا راهکارهایی که برای از بین بردن اضطراب، انجام می دهید را یادداشت کنید. برای مثال اگر از آلوده شدن به وسیله میکروب‌ها می‌ترسید، به ترسی که از دست زدن به چرخ دستی فروشگاه، در شما ایجاد می شود نمره ۳ می دهید درحالی که وارد شدن به سرویس بهداشتی یک فروشگاه، ترسی با نمره ۱۰ در شما ایجاد می‌کند و برای کاهش این ترس و اضطراب نیاز دارید ۱۵ دقیقه دست خود را بشویید.
شناسایی محرک‌ها، به پیش بینی وسواس های عملی شما کمک می‌کند. با پیش بینی این وسواس ها، قبل از انجام آنها، قادر به کنترل‌شان خواهید بود. برای مثال اگر رفتار جبری شما شامل بررسی بسته بودن قفل‌ها، پنجره‌ها یا خاموش بودن وسایل برقی است؛ می‌توانید بستن در یا خاموش کردن وسایل را با دقت و توجه بیشتری در همان بار اول انجام دهید.
- تصویر ذهنی روشنی از انجام کاری که شما را نگران می کند بسازید و به خودتان بگویید: «پنجره بسته است» یا «دیدم که فر را خاموش کردم».
- در مرحله بعد هنگامی که اجبار برای چک کردن مجدد وسایل در شما ایجاد شد به خودتان بگویید: «این فقط یک فکر وسواسی است».
شناسایی و ثبت محرک‌ها، ابزار مهمی برای یادگیری مقاومت در برابر انجام وسواس های عملی است.
گام دوم: یادگیری مقاومت در برابر انجام وسواس عملی
معمولا افراد وسواسی از موقعیت‌هایی که باعث تحریک افکار وسواسی آنها می شود اجتناب می کنند. در کوتاه مدت این روش مناسبی به نظر می رسد اما هر قدر بیشتر اجتناب کنید، در دراز مدت اضطراب شما کم نخواهد شد. و به همین دلیل است که سالهاست درگیر وسواس هستید. در این گام شما یاد می گیرید به جای اجتناب از وسواس های خود با آنها به مرور روبرو شوید. این مهمترین تکنیک شناختی رفتاری برای درمان وسواس است. این تکنیک به «مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP)» معروف است.
در فرایند مواجهه و جلوگیری از پاسخ، شما با منبع افکار وسواسی خود روبرو می شوید بدون اینکه اعمال وسواسی را انجام دهید. به عنوان مثال: اگر وسواس شستشوی دست دارید، وقتی به دستگیره درب سرویس بهداشتی عمومی دست می‌زنید، نباید دستان‌تان را بشویید. پس از مدتی که این کار را انجام دهید، اجبار برای شستن دست‌ها بعد از دست زدن به دستگیره درب دستشویی، به تدریج ناپدید می‌شود. با این روش یاد می‌گیرید که برای خلاصی از اضطراب نیازی به انجام آداب تکراری ندارید و تا حدی روی افکار وسواسی و رفتارهای جبری، کنترل پیدا می‌کنید.
گام سوم: به چالش کشیدن وسواس های فکری
همه ما، گاهی وقت ها افکار اضطراب آوری را تجربه می کنیم که باعث آشفتگی ما می‌شوند. ولی اختلال وسواس، مغز را روی افکار اضطراب آور خاصی متمرکز می‌کند که بارها و بارها در ذهن تکرار او می‌شوند. هر قدر که افکارتان اضطراب و تنش بیشتری ایجاد کنند، به احتمال بیشتری آنها را سرکوب می کنید. ولی معمولا سرکوبی افکار اثر موقتی دارد و تلاش در این جهت، اثر معکوسی به همراه دارد؛ و مجددا سر و کله ای افکار وسواسی پیدا می شود.
گام چهارم: کمک گرفتن از اطرافیان
هنگامی که احساس تنهایی و عجز پیدا می‌کنید، اختلال وسواس، اوج می‌گیرد؛ بنابراین باید سیستم حمایتی قدرتمندی ایجاد کنید. هر چقدر بیشتر با دیگران ارتباط برقرار کنید، احساس آسیب پذیری کمتری پیدا خواهید کرد. صحبت کردن در مورد نگرانی‌ها و افکار وسواسی با فردی فهمیده، تهدید آمیز بودن این افکار را کاهش می‌دهد.
با خانواده و دوستان خود در ارتباط بمانید. افکار و اعمال وسواسی آنقدر زندگی و وقت شما را تلف می‌کنند که ممکن است باعث منزوی شدن شما بشود. و تنهایی و انزوا باعث تشدید علایم شما می‌شوند. به همین دلیل سرمایه گذاری روی خانواده و دوستان اهمیت پیدا می‌کند. در مورد نگرانی‌ها و خواسته‌هایتان به طور رو در رو با عزیزان‌تان صحبت کنید. این کار از تهدیدآمیز بودن این افکار می‌کاهد.
گام پنج: مدیریت استرس
با این که استرس ریشه اختلال وسواس نیست، ولی می‌تواند باعث تحریک بروز علایم یا تشدید آنها شود. به همین دلیل مدیریت استرس باید جزو بخشی از برنامه شما برای درمان وسواس باشد.
گام ششم: تغییر سبک زندگی
سبک زندگی متعادل و سالم، نقش بزرگی در تسکین اضطراب و کنار آمدن با اعمال، ترس‌ها و نگرانی‌های وسواسی دارد. به طور مرتب ورزش کنید. به انداه کافی بخوابید و از مصرف الکل و نیکوتین اجتناب کنید.
پیشگیری از وسواس فکری عملی
دقیقاً مشخص نیست که چرا برخی بچه‌ها دچار وسواس فکری عملی می‌شوند. احتمالاً یک مؤلفه‌ٔ بیولوژیکی و عصبی در بروز آن وجود دارد و برخی از بچه‌های مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی دچار سندرم توره یا سایر اختلالات تیک نیز هستند. برخی مطالعات نشان می‌دهد که مشکلات سلامت در دوران بارداری و زایمان ممکن است احتمال وسواس فکری-عملی در کودک را بیشتر کند و این یکی از دلایل مهم ضرورت حمایت از سلامت زنان در دوران بارداری است.
